Historia

Powstanie zabajkalskie. Ostatni zryw powstańców styczniowych

Ostatnia aktualizacja: 27.11.2023 05:55
27 listopada 1866 roku w Irkucku władze carskiej Rosji wykonały wyroki śmierci na przywódcach powstania zabajkalskiego, zesłanych na Syberię za udział w Powstaniu Styczniowym. 
Artur Grottger, Pochód na Sybir
Artur Grottger, "Pochód na Sybir"Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

Polacy nie rezygnowali łatwo z wolności i prowadzili walkę nawet jako zesłańcy. Powstanie znad jeziora Bajkał było ostatnim starciem polskich żołnierzy z Rosjanami, aż do czynu Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Powstanie polskich zesłańców w Kraju Zabajkalskim na Syberii wybuchło 24 czerwca 1866 roku.

Kilka miesięcy później, 27 listopada 1866 roku w Irkucku władze carskiej Rosji wykonały wyroki śmierci na przywódcach powstania zabajkalskiego, zesłanych na Syberię za udział w Powstaniu Styczniowym. Byli to Narcyz Celiński, Gustaw Szaramowicz, Władysław Kotkowski i Jakub Reiner.

Przed wykonaniem egzekucji Rosjanie pozwolili na pożegnanie się z rodzinami. Niestety, listy zostały zarekwirowane przez cenzurę i nigdy nie dotarły do adresatów. Prof. Wiesław Caban w rozmowie z Polską Agencją Prasową w 2016 roku przytoczył wiadomość napisaną do ojca przez Gustawa Szaramowicza:

"Jutro umieram, ale 32 lata żyłem uczciwie. Przyczyną uczciwości mojej Ty; przyczyną śmierci mojej – ja. Posłano nas daleko; nam chciało się iść jeszcze dalej; ja byłem naczelnikiem; broń była w robocie; do starych klęsk dodała się nowa; rząd to nazwał buntem – i jutro będę rozstrzelany".

Przedłużenie Powstania Styczniowego

Zryw rozpoczął się, gdy więźniowie zostali skierowani do budowy drogi wzdłuż jeziora Bajkał. 24 czerwca 1866 roku konspiratorzy pod dowództwem Kazimierza Arcimowicza i Gustawa Szaramowicza rozbroili konwojentów i wyruszyli, aby oswobodzić pozostałych współwięźniów. Nie wszyscy z zesłańców przyłączyli się do uciekinierów. Ostatecznie udało się zebrać 250 zdecydowanych. Ich celem było przedarcie się do granicy z Chinami.

10 lipca 1866 roku pod Bystrą wyśledził ich liczniejszy i lepiej uzbrojony oddział rosyjski. Ci, którym udało się uciec, zostali pojmani w ciągu miesiąca.

Poza organizatorami ucieczki represje dotknęły również innych uczestników zrywu, którzy zostali skazani na chłostę i dożywotnią katorgę oraz skierowani do ciężkich prac. 

Zesłańcy syberyjscy

Historycy szacują, że liczba Polaków zesłanych na katorgę po Powstaniu Styczniowym sięga około 20 tysięcy. Chociaż formalnie byli więźniami, wielu z nich pozwalano pracować w swoich zawodach. Wielu z nich prowadziło badania, które wniosły istotny wkład w światową naukę. Należeli do nich m.in. Wacław SieroszewskiBronisław Piłsudski czy Benedykt Dybowski.

– Stali wyżej intelektualnie. Nawet jeżeli zostali wyrwani w trakcie edukacji, to potrafili się urządzić. Cała masa ludzi, która zajęła się rzemiosłem i handlem wniosła duży postęp w cywilizowaniu Syberii. Polacy bywali zatrudniani nawet w policji i sądach, bo Rosjanom brakowało wykształconych ludzi – powiedział historyk prof. Wiesław Caban w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".


Posłuchaj
57:39 polscy zesłańcy na syberii___v2019006702_tr_0-0_160804751b931752[00].mp3 Audycja Hanny Marii Gizy z cyklu "O wszystkim z kulturą". W rozmowie o polskich zesłańcach na Syberię udział wzięli: Wojciech Lada, dziennikarz i autor książki "Pożytki z katorgi" oraz historycy: prof. Wiesław Caban i dr Jan Trynkowski. (PR, 30.03.2019)

 

PAP/sa

Czytaj także

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
- Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje, jest po prostu nieakceptowalna - mówi historyk prof. Michał Klimecki. 161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wacław Sieroszewski. Niepokorny Polak w krainie Jakutów

Ostatnia aktualizacja: 20.04.2023 05:35
78 lat temu zmarł Wacław Sieroszewski, pisarz, działacz niepodległościowy, etnograf, poseł i senator II RP.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bronisław Piłsudski. Brat Marszałka na Dalekim Wschodzie

Ostatnia aktualizacja: 02.11.2023 05:45
- Na Sachalinie Bronisław Piłsudski jest znacznie bardziej znany niż w Polsce. Jest uważany za bohatera narodowego - mówił na antenie Polskiego Radia Józef Żytek. Dzięki działaniom Piłsudskiego wiemy, jak brzmiał język Ajnów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Sochaczewski - zapomniany malarz, niezłomna dusza

Ostatnia aktualizacja: 05.06.2018 09:44
Zesłaniec syberyjski, urodzony w 1843 roku w Iłowie. Więzień 10 Pawilonu. Tuż po wybuchu powstania styczniowego, Aleksander Sochaczewski, zostal skazany na 20 lat pobytu na Syberii. Te bolesne doświadczenia zaowocowały między innymi cyklem obrazów, upamiętniających tamten okres w życiu artysty. Tym samym malarz zyskał miano narodowego kreatora pamięci o Sybirze.
rozwiń zwiń