Elitarne grono noblistów liczy niemal tysiąc osób i organizacji nagradzanych w pięciu kategoriach: fizyce, chemii, fizjologii lub medycynie, literaturze oraz za wysiłki na rzecz światowego pokoju. Do tej pory Polacy zdobywali laur zwycięstwa we wszystkich kategoriach poza medycyną.
Olga Tokarczuk - "za encyklopedyczną pasję"
Polska pisarka Olga Tokarczuk została laureatką literackiego Nobla za rok 2018. Uzasadniając przyznanie nagrody sekretarz Akademii Mats Malm podkreślił, że Olgę Tokarczuk doceniono za "narracyjną wyobraźnię, która w połączeniu z encyklopedyczną pasją reprezentuje przekraczanie granic jako formę życia". Królewska Szwedzka Akademia Nauk uznała, że "magnum opus" laureatki to imponująca powieść historyczna "Księgi Jakubowe".
Olga Tokarczuk napisała w mediach społecznościowych: "Radość i wzruszenie odebrały mi mowę. Ogromnie dziękuję za wszystkie gratulacje".
Olga Tokarczuk laureatką literackiego Nobla za rok 2018
Henryk Sienkiewicz – supergwiazda polskiej literatury
Gdy Skłodowska odbierała drugiego Nobla, nagrodą Szwedzkiej Akademii od sześciu lat cieszył się już Henryk Sienkiewicz. Pierwszy polski laureat literackiego Nobla odebrał go w 1905 roku za całokształt twórczości. Uzasadnienie brzmiało: "wybitne osiągnięcia w dziedzinie epiki i rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu".
A było co nagradzać. Popularność i poczytność Sienkiewicza sięgała zenitu tak w kraju, gdzie ceniono przede wszystkim jego "Trylogię" i "Krzyżaków", ale także za granicą. Światowa popularność przyniosła mu "Quo vadis", którą ma przełomie XIX i XX wieku uważano powszechnie za najpopularniejszą powieść świata. Angielskie, włoskie i francuskojęzyczne nakłady dzieła, liczące setki tysięcy egzemplarzy, rozchodziły się na pniu.
Henryk Sienkiewicz - zobacz serwis specjalny
06:15 Henryk Sienkiewicz_Kronika Polska.mp3 – Jego laur literacki był prawdziwym balsamem dla poddanych trójzaborowej niewoli rodaków – mówił dr Janusz Osica w aud. Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika Polska". (PR, 10.09.2001)
Odbierając nagrodę Nobla, Henryk Sienkiewicz powiedział: "Ci, którzy mają prawo ubiegać się o nagrodę ustanowioną przez szlachetnego filantropa nie należą do ludzi jednego szczepu i nie są mieszkańcami jednego kraju. Wszystkie narody tego świata idą w zawody o tę nagrodę w osobach swoich poetów i pisarzy. Dlatego też wysoki areopag, który tę nagrodę przyznaje i dostojny monarcha, który ją wręcza wieńczą nie tylko poetę, ale zarazem i naród, którego synem jest poeta".
Władysław Reymont – chłopska epopeja
Kolejny Nobel dla Polaka został przyznany w 1924 roku Władysławowi Reymontowi, który został nagrodzony za epopeję "Chłopi". Czterotomowe dzieło ukazywało życie mieszkańców wsi Lipce. Reymont w swoim dziele, na tle zmieniających się pór roku, prezentował życie, namiętności i system wartości polskiego chłopstwa.
Dwa lata przed Reymontem o Nagrodę Nobla otarł się inny wielki pisarz, Stefan Żeromski. Jego "Wiatr od morza" uchodził za faworyta w wyścigu do najbardziej prestiżowej literackiej nagrody świata. Powieść, której tematem była polskość na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, zebrała jednak piorunujące recenzje w Niemczech, co wpłynęło na decyzję Szwedzkiej Akademii.
43:28 Dwójka Strefa literatury 6.12.2015.mp3 Krawiec, kolejarz, zakonnik. Reymonta droga do Nobla (fragmenty audycji Strefa literatury/Dwójka)
Czesław Miłosz i "człowiek w świecie konfliktu"
Czesław Miłosz, jeden z najwybitniejszych, a zarazem wzbudzających do dziś największe kontrowersje polskich poetów, odebrał literackiego Nobla w 1980 roku. Nagrodę przyznano mu za to, że "z bezkompromisową jasnością postrzegania wyraził warunki, na jakie jest wystawiony człowiek w świecie ostrego konfliktu". O nominację dla poety zabiegał Jerzy Giedroyć, w którego Instytucie Literackim Miłosz wydawał swoje wiersze niemal od początku emigracji, czyli od 1951 roku.
- Każdy łączy moją nagrodę z dwoma ważnymi wydarzeniami – wyborem Polaka na papieża i utworzeniem "Solidarności" w Polsce – mówił Czesław Miłosz w grudniu 1980 roku, kilka tygodni po przyznaniu mu Literackiej Nagrody Nobla, w rozmowie z Anną Frajlich w kalifornijskim mieszkaniu poety.
26:58 Rozmowa z Miłoszem 12.1980.mp3 Rozmowa z Czesławem Miłoszem nagrana w grudniu 1980 r. przez Annę Frajlich z Radia Wolna Europa
Ironiczna poezja Wisławy Szymborskiej
Do ogłoszenia zdobycia przez Olgę Tokarczuk literackiej Nagrody Nobla za rok 2018, ostatnią Polką, która została uhonorowana tym wyróżnieniem była Wisława Szymborska.
Krakowska poetka została nagrodzona za "poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi wyjść na światło we fragmentach ludzkiej rzeczywistości".
– Zaczyna się od nagłego skojarzenia, poruszonej nagle uwagi – odpowiadała pytana o to, jak powstają jej wiersze. – Dopiero w tym momencie powstaje zamiar pisania wiersza. Wtedy przeważnie ulegam takiemu bardzo podstępnemu złudzeniu, że tym razem ten wiersz łatwo mi przyjdzie napisać, że właściwie on już jest gotowy i tylko czeka, żeby go wydobyć, tak jak kształt rzeźby zawarty w kamieniu. No, ale to jest robota kamieniarska – dodała.
01:29 Nobel Szymborska.mp3 Reakcja Wisławy Szymborskiej na nagrodę Nobla (PR, 1996)
bm/im
