Redakcja Polska

44 lata po 13 grudnia. Od odznaczeń na Rakowieckiej po „Światło Wolności” na pl. Piłsudskiego

13.12.2025 11:30
13 grudnia 2025 r. mija 44. rocznica wprowadzenia stanu wojennego. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. władze komunistyczne, kierowane przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego i Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (WRON), wprowadziły w Polsce nadzwyczajne represje: internowania, cenzurę, militaryzację zakładów pracy i brutalne pacyfikacje protestów. Dziś w Warszawie rocznicę upamiętniają m.in. odznaczenia dla opozycjonistów oraz akcja „Ofiarom stanu wojennego. Zapal Światło Wolności”.
Czołgi T-55 na ulicach Zbąszynia w czasie stanu wojennego
Czołgi T-55 na ulicach Zbąszynia w czasie stanu wojennegoJ. Żołnierkiewicz, Public domain, via Wikimedia Commons

Warszawa: odznaczenia na Rakowieckiej i „Światło Wolności” pod Krzyżem Papieskim

W Warszawie o 13.00 w dawnym więzieniu przy ul. Rakowieckiej (dziś: Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL) zaplanowano uroczystość wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności działaczom opozycji niepodległościowej z lat 1956–1989.

Krzyż Wolności i Solidarności to odznaczenie państwowe przyznawane przez Prezydenta RP (na wniosek prezesa IPN) osobom zasłużonym w walce o niepodległość i prawa człowieka w PRL.

Posłuchaj
00:22 44_rocznica_stanu_wojennego_WB.mp3 Dyrektor archiwum IPN Marzena Kruk wyjaśnia, że będzie to wyraz podziękowania działaczom opozycji antykomunistycznej za ich postawę. Witold Banach/IAR

Wieczorem IPN zaprasza na uroczystość „Ofiarom stanu wojennego. Zapal Światło Wolności”. Wydarzenie ma rozpocząć się od 18.30 przy Krzyżu Papieskim na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Z kolei o 19.30 – zgodnie z zapowiedzią Kancelarii Prezydenta – Prezydent RP Karol Nawrocki ma zapalić tam symboliczne „Światło Wolności”.

Posłuchaj
00:27 44_rocznica_stanu_wojennego_WB_2.mp3 Dyrektor archiwum IPN Marzena Kruk. O 18.30 przy Krzyżu Papieskim na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego rozpocznie się uroczystość z udziałem prezydenta Karola Nawrockiego. Witold Banach/IAR

IPN zachęca też, by 13 grudnia o 19.30 zapalać świece w oknach domów – jako znak pamięci o ofiarach i solidarności z represjonowanymi. Akcja nawiązuje do gestów solidarności z Polakami w Wigilię 1981 r., m.in. do apelu ówczesnego prezydenta USA Ronalda Reagana i gestu Jana Pawła II.

Stan wojenny: skala represji i bilans

Stan wojenny trwał 586 dni (ostatecznie zniesiono go 22 lipca 1983 r.). W tym czasie internowano ok. 10 tysięcy osób, a liczba ofiar śmiertelnych jest szacowana różnie – od kilkudziesięciu do ponad stu. Władze zawiesiły wydawanie większości prasy, ograniczyły łączność, wprowadziły godzinę milicyjną i używały wojska oraz aparatu bezpieczeństwa do tłumienia protestów.

„Mniejsze zło” i straszak interwencji

Historyk IPN dr Grzegorz Majchrzak zwraca uwagę, że propaganda władz od początku próbowała przekonywać Polaków, iż stan wojenny był „mniejszym złem” wobec groźby wejścia wojsk Układu Warszawskiego. W jego ocenie paradoks polegał m.in. na tym, że to właśnie fiasko operacji wprowadzenia stanu wojennego mogło wymusić zewnętrzną pomoc, o którą Jaruzelski miał zabiegać do końca. Jednocześnie – jak wskazuje – strach przed interwencją był przez władze świadomie wykorzystywany jako narzędzie nacisku i polityczne „alibi”.

Wśród czynników, które – według Majchrzaka – ograniczyły skalę oporu, były m.in.: pozbawienie „Solidarności” kierownictwa przez internowania, paraliż informacyjny (m.in. wyłączenia telefonów), surowa zima 1981/82 oraz szybkie, brutalne pacyfikacje strajków (w tym tragiczne wydarzenia w kopalni „Wujek”). Znaczenie miało też zmęczenie społeczne i presja ekonomiczna, którą propaganda umiejętnie wykorzystywała.

Najdłuższy strajk w PRL: Radom (WSI) i fala strajków solidarnościowych

W rocznicowym kontekście przypominane są też inne wydarzenia z końca 1981 r. Za najdłuższy strajk w PRL uznaje się protest w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Radomiu, rozpoczęty 26 października 1981 r. i przerwany wraz z wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. (łącznie ok. półtora miesiąca).
Jednym z ważnych postulatów była kwestia transparentnych zasad wyboru władz uczelni, a protest stał się impulsem do działań solidarnościowych w innych ośrodkach akademickich.

Posłuchaj
00:15 44_rocznica_strajku.mp3 Mijają 44 lata od pacyfikacji protestu studentów i pracowników Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu – wspomina uczestnik tamtych wydarzeń Jan Rejczak. Anna Orzeł/IAR 

Posłuchaj
00:19 44_rocznica_strajku_2.mp3 Zdaniem historyka, profesora Sebastiana Piątkowskiego z Instytutu Pamięci Narodowej, było to wydarzenie bez precedensu. Anna Orzeł/IAR

Głos z USA

Do rocznicy odniósł się w mediach społecznościowych także ambasador USA w Polsce Tom Rose, pisząc m.in. o hołdzie dla Polaków, którzy „odpowiedzieli na ucisk odwagą” i podkreślając, że „silna Polska leży w interesie Ameryki”. W swoim wpisie nawiązał również do symboliki „świecy” i tradycji solidarności z Polską w czasie stanu wojennego.

IAR/PAP/IPN, bs

Polska gra historyczna za darmo. Zalecana jest jako pomoc w edukacji szkolnej

17.11.2025 10:00
This War of Mine to pierwsza, w historii polskiej edukacji, propozycja materiału edukacyjnego do podstawy programowej w formie gry wideo. Zachęcamy do włączenia jej w proces dydaktyczny uczniów i uczennic szkół ponadpodstawowych. Już dziś jest dostępna do pobrania za darmo.

Powstanie listopadowe 1830–1831: od Nocy Listopadowej do Wielkiej Emigracji

29.11.2025 15:00
195 lat temu, w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku, w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe – największy polski zryw niepodległościowy XIX wieku. Przez blisko jedenaście miesięcy około 140–150 tysięcy Polaków stanęło do walki z Imperium Rosyjskim – wówczas największą potęgą militarną Europy. Choć militarnie zakończyło się klęską, zaważyło na losach Królestwa Polskiego, doprowadziło do Wielkiej Emigracji i na trwałe ukształtowało polską pamięć historyczną.

Lwów: hołd dla bohaterów Powstania Listopadowego na Cmentarzu Łyczakowskim

29.11.2025 19:00
Z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Grobami Wojskowymi we Lwowie, przy Pomniku Chwały – „Sarkofagu Żelaznej Kompanii” – na Cmentarzu Łyczakowskim odbyła się uroczystość upamiętniająca 195. rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego. Przedstawiciele Konsulatu Generalnego RP we Lwowie, uczniowie Liceum nr 10 im. św. Marii Magdaleny oraz reprezentanci organizacji polskich złożyli kwiaty i zapalili znicze, oddając hołd poległym za wolność Ojczyzny.

Rozpoczęła działalność Młodzieżowa Rada Polonijna przy Marszałku Senatu RP

10.12.2025 14:39
W Senacie odbyła się uroczystość powołania członków Młodzieżowej Rady Polonijnej przy Marszałku Senatu RP XI kadencji. „Będziemy słuchali Waszego głosu i Waszej oceny tego, co robimy. Czekamy na Wasze pomysły, bo bardzo zależy nam na tym, żeby zaktywizować młode pokolenie Polaków za granicą” – zadeklarowała marszałek Senatu Małgorzata Kidawa-Błońska.