Historia

Adam Koc. Żołnierz, polityk, niepodległościowiec

Ostatnia aktualizacja: 03.02.2024 05:40
55 lat temu, 3 lutego 1969 roku, w Nowym Jorku zmarł płk Adam Koc. W swoim życiu pełnił wiele funkcji: był współzałożycielem Polskiej Organizacji Wojskowej, żołnierzem Legionów Polskich, a w okresie międzywojennym wiceministrem skarbu państwa i liderem Obozu Zjednoczenia Narodowego. 
Adam Koc. Zdjęcie zostało zrobione pomiędzy 1930 a 1938 rokiem
Adam Koc. Zdjęcie zostało zrobione pomiędzy 1930 a 1938 rokiem Foto: NAC/Domena publiczna

"Strzelec", Legiony Polskie i POW

Adam Jerzy Koc przyszedł na świat 31 lipca 1891 w Suwałkach (obecne województwo podlaskie). W konspiracyjną działalność niepodległościową zaangażował się już w wieku nastoletnim. W 1909 roku znalazł się w szeregach Związku Walki Czynnej (ZWC) – tajnej organizacji wojskowej powstałej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego i generała Kazimierza Sosnkowskiego. Działał też w krakowskim Towarzystwie Sportowym "Strzelec" (czyli legalnej instytucji ZWC), gdzie uczył się m.in. obsługi broni, musztry i czytania map. W tamtym okresie przyjął pseudonim "Witold", którym posługiwał się aż do wybuchu I wojny światowej. 

Adam Koc w mundurze Legionów Polskich. Źródło: NAC/Domena publiczna Adam Koc w mundurze Legionów Polskich. Źródło: NAC/Domena publiczna

Kariera wojskowa Adama Koca rozpoczęła się w 1914 roku. Latem wyjechał do Warszawy i przejął dowodzenie nad lokalnym oddziałem Związku Strzeleckiego (ZS). Wkrótce potem nawiązał kontakt z Karolem Rybasiewiczem – komendantem konkurencyjnych Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie – i doprowadził (zgodnie z poleceniem Komendy Głównej ZS i Józefa Piłsudskiego) do połączenia obu organizacji. W ten sposób w październiku 1914 roku powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW), na której czele stanął emisariusz Piłsudskiego ppor. Tadeusz Żuliński. Adam Koc natomiast został jego zastępcą.

PILSUDSKI_663x364_ss.jpg
Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny

Zobacz także: Polska Organizacja Wojskowa. Gwardia Józefa Piłsudskiego

Cały czas usilnie dążył jednak do wzięcia aktywnego udziału w walkach na froncie. Udało mu się to w połowie 1915 roku, gdy - w stopniu podporucznika - stanął w szeregach 5 pułku piechoty Legionów Polskich ("Zuchowatych"). Walczył między innymi w bitwie pod Sitowiczami z 18 września 1916, gdzie został poważnie ranny i cudem uniknął śmierci. Uratował go Aleksander Sulkiewicz, który ten czyn przypłacił życiem. Na front już nie powrócił, a jego dalsza działalność miała charakter bardziej polityczny niż wojskowy - w 1917 roku wszedł w skład Konwentu Organizacji A, czyli zakonspirowanego kierownictwa obozu piłsudczykowskiego. 

Oficerowie_I_Brygady_Legionów_1916.jpg
107 lat temu powstała I Brygada Legionów Polskich
Ranny pułkownik Adam Koc. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
  Ranny porucznik Adam Koc. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna

Witając Józefa Piłsudskiego

Pod koniec 1917 roku Adam Koc stanął na czele warszawskiej Komendy Naczelnej POW. Jako reprezentant organizacji witał w stolicy Józefa Piłsudskiego, niedawno wypuszczonego przez Niemców z więzienia w Magdeburgu.  

- Wczesny ranek 10 listopada 1918 był pochmurny i mglisty. Staliśmy w małej grupie przed Dworcem Wiedeńskim – wspominał płk Adam Koc na antenie Radia Wolna Europa. - Wkrótce pociąg nadszedł. Komendant zaczął schodzić na peron. Stanąłem wówczas przy stopniach pociągu, zdjąłem kapelusz i wypowiedziałem następujące słowa: "Obywatelu Komendancie w imieniu Polskiej Organizacji Wojskowej witam Obywatela Komendanta w stolicy". Piłsudski podał mi wówczas rękę i podziękował za miłe powitanie – dodał.

Posłuchaj
08:18 wspomnienia płk Koca_RWE (1).mp3 Płk Adam Koc wspomina przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy w listopadzie 1918 roku. (RWE, brak daty) 

niepodległa.jpg
Polska Niepodległa. Serwis specjalny

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Koc kontynuował swoją karierę wojskową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921) był między innymi dowódcą Dywizji Ochotniczej Wojska Polskiego. Część jego żołnierzy - na polecenie Piłsudskiego - wzięła udział w tak zwanym "buncie" Żeligowskiego, który doprowadził do zajęcia przez Polaków Wilna.

Posłuchaj
07:40 koc wł.mp3 Płk Adam Koc wspomina swoje spotkanie z Józefem Piłsudskim we wrześniu 1920 roku. Marszałek Polski zlecił wówczas wojskowemu oddelegowanie części Dywizji Ochotniczej do pomocy generałowi Lucjanowi Żeligowskiemu. Fragment audycji "Piłsudski, jakim go znałem i widziałem" odc. 2. (RWE, 10.12.1967)
W Ministerstwie Skarbu i OZN

Koc pozostawał oddanym piłsudczykiem. Jego mieszkanie służyło jako miejsce spotkań polityków i oficerów planujących powrót Marszałka do władzy - tzw. Koc-grupy. Po przewrocie majowym, w którym odegrał znaczącą rolę, Adam Koc ostatecznie porzucił karierę wojskową na rzecz polityki.

W wyniku wyborów parlamentarnych 1928 roku został posłem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Dwa lata później natomiast objął fotel wiceministra skarbu w rządzie Walerego Sławka. Do jego obowiązków należało wówczas przede wszystkim czuwanie nad sprawami związanymi z długami wewnętrznymi i zagranicznymi oraz organizacja pracy giełdy i Banku Polskiego (którego w 1936 roku został zresztą prezesem). Jego działalność w ministerstwie nie była jednak pozytywnie oceniana - ówczesnych raził jego brak specjalistycznego wykształcenia ekonomicznego, a przeciwnicy polityczni zarzucali mu, że czerpał zyski z pożyczek zaciąganych przez Polskę u państw zachodnich. 

Adam Koc przed mikrofonem radiowym, podczas wygłaszania deklaracji ideowo-politycznej Obozu Zjednoczenia Narodowego (21 lutego 1937). Źrodło: NAC/Domena publiczna
Adam Koc przed mikrofonem radiowym, podczas wygłaszania deklaracji ideowo-politycznej Obozu Zjednoczenia Narodowego (21 lutego 1937). Źrodło: NAC/Domena publiczna

Mimo to kariera Koca nabierała rozpędu. W 1936 roku - na polecenie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego - powołał do życia Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Nowa partia powstała po śmierci Piłsudskiego, gdy obóz sanacyjny rozbił się na trzy grupy (zwolenników Rydza-Śmigłego, sympatyków Walerego Sławka i stronników Ignacego Mościckiego), które aż do wybuchu II wojny światowej stale walczyły o przejęcie władzy w państwie. OZN głosił hasła skupienia społeczeństwa wokół armii, był silnie antykomunistyczny i skłaniał się ku ścisłej współpracy z Kościołem Katolickim. 

***

Przeczytaj również:

***

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

We wrześniu 1939 roku Koc nadzorował ewakuację zapasów złota z Warszawy, przez Rumunię aż do Francji. Wkrótce potem został zaprzysiężony na stanowisko ministra skarbu, a następnie również przemysłu i handlu w rządzie Władysława Sikorskiego na uchodźstwie. Funkcje te pełnił do połowy 1940, gdy zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych. 

Zamieszkał w Nowym Jorku, gdzie został współzałożycielem Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w Ameryce. Aktywnie współpracował również z Instytutem Józefa Piłsudskiego. Do Ojczyzny już nie powrócił - zmarł w lutym 1969 roku w USA. 

jb/im


Czytaj także

Bitwa pod Rafajłową. Zwycięstwo Legionów Polskich nad Rosjanami

Ostatnia aktualizacja: 24.01.2024 05:35
Żołnierze Legionów Polskich wchodzących w skład grupy podpułkownika Józefa Hallera w nocy z 23 na 24 stycznia 1915 roku odparli groźny atak wojsk rosyjskich przeprowadzony z zaskoczenia. Poza tym udało im się stworzyć tzw. Rzeczpospolitą Rafajłowską - pierwszy polski wolny byt państwowy od czasów zaborów.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Haller. Żołnierz, który się nie poddawał

Ostatnia aktualizacja: 13.08.2024 05:50
Józef Haller zerwał z Austro-Węgrami na wieść o niekorzystnych dla Polski postanowieniach, czym zdobył serca Polaków. Po odzyskaniu niepodległości odsunął na bok osobiste ambicje i dla dobra kraju postanowił służyć pod rozkazami swojego konkurenta Józefa Piłsudskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lucjan Żeligowski - żołnierz, polityk, zdobywca Wilna

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2024 05:50
17 października 1865 roku w Oszmianie urodził się Lucjan Żeligowski - żołnierz I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Zasłynął jednak buntem, który - na polecenie Józefa Piłsudskiego - wywołał w Wilnie w 1920 roku. Rewolta doprowadziła do powstania nowego państwa - Litwy Środkowej, a w konsekwencji do przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Skwarczyński. Komendant Oleandrów. Posłuchaj radiowych wspomnień!

Ostatnia aktualizacja: 08.08.2024 05:45
Przebył wzorcową dla piłsudczyka drogę, której najjaśniejszym punktem była karta legionowa. Jako jeden z ostatnich świadków tamtych dni dzielił się – aż do swojej śmierci 43 lata temu, 8 sierpnia 1981 roku – barwnymi wspomnieniami z okresu formowania zalążków Wojska Polskiego. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Walka, miłość i poświęcenie. Przedwojenne kino patriotyczne

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2023 05:40
- Filmy patriotyczne zaczęto produkować już od 1919 roku. Szczególnie popularny był wówczas temat I wojny światowej - mówił krytyk filmowy Michał Pieńkowski w Polskim Radiu. - Zawsze na pierwszym planie był wątek romansowy, bo wiadomo, że bez wątków miłosnych to filmów w ogóle wtedy nie mogło być - dodał.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rząd Ignacego Paderewskiego. Pierwszy powojenny polski gabinet uznany przez ententę

Ostatnia aktualizacja: 09.12.2023 05:50
9 grudnia 1919 roku Ignacy Jan Paderewski ustąpił z funkcji premiera Polski. Chociaż jego rząd utrzymał się przez zaledwie kilka miesięcy, działania gabinetu budziły wśród ówczesnych polityków zażarte dyskusje. Z jednej strony chwalony był za przeprowadzenie pierwszych w historii Polski wolnych wyborów parlamentarnych, z drugiej krytykowany za złe prowadzenie polityki skarbowej państwa. 
rozwiń zwiń