Nauka

Homo erectus spod Cieszyna

Ostatnia aktualizacja: 24.10.2010 12:00
Człowiek przybył na ziemie polskie 300 000 wcześniej niż sądzono.

 

Najstarsze ślady obecności przodków człowieka na terenie Polski odkryto w Kończycach Wielkich koło Cieszyna.

Wcześniej najstarsze pozostałości wizyty człowieka znaleziono na Dolnym Śląsku, były one jednak datowane na „zaledwie” 500-450 tys. lat.  Te z Kończyc mają ok. 800 tys. lat. Są to narzędzia kamienne wykonane przez przedstawicieli gatunku Homo erectus - piszą polscy naukowcy na łamach prestiżowego "Journal of Archaeological Science".

W żwirowni w Kończycach Wielkich koło Cieszyna od początku lat 80. XX wieku prowadzone są badania geologiczne. Dopiero teraz przyniosły wspaniałe rezultaty: kilka lat temu, obrębie ścian jednego z wyrobisk natrafiono na ponad 40 odłamków krzemienia. Część z nich wyglądała na prymitywne narzędzia. Analizy wykazały, że to najstarsze tego typu zabytki na północ od Karpat i Sudetów!

Nieprzypadkowe jest miejsce ich znalezienia: Cieszyn leży przecież  u wylotu Bramy Morawskiej, jedynego naturalnego przejścia pomiędzy pasmami Krapat i Sudetów. To tamtędy przychodziły na ziemie polskie kolejne fale ludzi. Jak się okazuje, także te najstarsze.

- Myślę, że jest to ważne odkrycie - powiedział PAP dr Jan Maciej Waga z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. - Po pierwsze, na terenie Polski tak starych odkryć jeszcze nie było. Po drugie, znalezisko jest dobrze datowane. Narzędzia są często podobne do siebie, ale datowania geologiczne dały nam pełną świadomość, że są one aż tak stare. Zespół prof. Wójcika datował odkrycie dwoma metodami: metodą paleomagnetyczną i paleobotaniczną. Te dwie metody dały pewność, że te odkrycia mają więcej niż 800 tys. lat.

Odkrycie jest ogromnie ważne dla światowej archeologii. - Świadczy o tym, że Homo erectus dotarł na teren południowej Polski, a więc przekroczył granicę Pirenejów, Alp i Karpatów. Wcześniej uważano, że człowieka tam nie było - powiedział Waga.

Teorię przebywania Homo erectusa na polskich terenach potwierdza dodatkowo bliskość licznych stanowisk w okolicach Brna, w których również znaleziono ślady obecności tego gatunku. Są to ślady z podobnego okresu. - Sądzimy, że to są ci sami niemal ludzie. Jednak w okolicach Brna stanowiska są bardziej rozbudowane. Tam było cieplej, a do Polski Homo erectus robił tylko wycieczki - mówi Waga. –Trudno określić, co było głównym powodem tych wędrówek. Być może były to wycieczki po surowce czy za zwierzętami, ale mamy dowód, że osobniki te były bardzo mobilne.

Datowanie znalezisk jest wyjątkowo pewne. Analiza geologiczna stanowiska dowiodła, że narzędzia znajdowały się w warstwie piasków rzecznych leżących nieco poniżej tzw. linii Matuyama-Bruhnes, datowanej na 778 tys. lat. Linia Matuyama-Bruhnes jest świadectwem zmiany biegunów ziemskiego pola magnetycznego. Zjawisko bowiem to pozostawiło swój ślad w skałach. Przy okazji linia Matuyama-Bruhnes stała się wygodnym wskaźnikiem do datowania tak starych zabytków archeologicznych, jak te odkryte w Kończycach.

Narzędzia z Kończyc to charakterystyczne narzędzia otoczakowe. Archeolodzy nazywają je nacinakami jednostronnymi i nacinakami dwustronnymi. Na szczególną uwagę zasługuje jedno z narzędzi, które  wykonane zostało na dużym, ponad 12 centymetrowym odłupku krzemienym albo przepołowionym otoczaku. Jego kształt świetnie pasuje do prawej dłoni, a ciężar 744 g jest odpowiednio dobrany do skutecznego wykonywania pracy. Narzędzie to mogło pełnić wiele funkcji: służyć do rozłupywania kości ostrym, spiczastym końcem, rąbania mięsa podłużną krawędzią tnącą, służyć jako nóż, a nawet jako zgrzebło.

Kim był Homo erectus? To przodek neandertalczyków i ludzi anatomicznie współczesnych, a także pierwszy gatunek ludzki, który wyszedł z Afryki. W Gruzji znaleziono jego szczątki pochodzące już sprzed 1,6 mln lat. W innych częściach Europy najstarsze ślady Homo erectus datowane są na około milion lat temu, a najstarszym znaleziskiem z Europy Zachodniej są szczątki z jaskini Atapuerca w Hiszpanii. Na północ od Alp znanych jest zaledwie okolo 20 stanowisk starszych od granicy Matuyama-Bruhnes, czyli ok. 778 tys. lat. W pobliżu Kończyc Wielkich stanowiska o podobnej chronologii znajdują się na Morawach i w Niemczech.

- Ciekawe jest to, że Homo erectus w Polsce pojawił się w okresie stosunkowo chłodnym. To był krótki pobyt, Homo erectus się tutaj nie osiedlił, prawdopodobnie tylko penetrował przedpole Karpat – mówi Waga.

To kolejny dowód na to, że Polska dotąd nie była paleontologiczno-archeologiczna pustynią. Była tylko słabo zbadana. Co jeszcze czeka na nas pod ziemią?

(ew/pap)

Czytaj także

Autostrada pełna skarbów

Ostatnia aktualizacja: 17.12.2008 11:03
O odkryciu celtyckiej osady w Podłężu koło Krakowa opowiada Karol Dzięgielewski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nasz ród jest z Giecza?

Ostatnia aktualizacja: 09.07.2007 10:23
Osiągnięcia dendrochronologii uświadomiły nam, że proces powstawania państwa polskiego był znacznie bardziej dynamiczny, niż wcześniej podejrzewano.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Trzy zęby, które wstrząsnęły prehistorią

Ostatnia aktualizacja: 01.02.2010 13:51
Przeczytaj wywiad z drem Mikołajem Urbanowskim, ktorego zespół znalazł pierwsze polskie szczątki neandertalczyka.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Współczucie stworzyło człowieka

Ostatnia aktualizacja: 11.10.2010 14:00
Czy można zrekonstruować uczucia dawnych gatunków człowieka? Okazuje się, że tak.
rozwiń zwiń