Antoni Patek – "zegarmistrz królów"

–  Uważa się dzisiaj, że dobry zegarek Patka kosztuje więcej niż dobry samochód. Był to symbol pewnego luksusu – mówiła prof. Hanna Krajewska, dyrektor Archiwum Polskiej Akademii Nauk, w Polskim Radiu w 2022 roku.  

Zegarek kieszonkowy firmy Patek & Philippe , 1845 r.

Foto: Muzeum Narodowe w Warszawie/domena publiczna

Antoni Patek herbu Prawdzic urodził się 14 czerwca 1812 roku w Piaskach Szlacheckich. W wieku 17 lat wstąpił do 1 Pułku Strzelców Konnych, a w 1830 roku, gdy wybuchło powstanie listopadowe, wziął w nim czynny udział.

Po upadku powstania, w 1831 roku, Patek udał się najpierw do Francji, a później do Szwajcarii, dołączając do grona Wielkiej Emigracji. Z początku pracował jako zecer w drukarni, by później zająć się zegarmistrzostwem.

- Tak naprawdę nie był zegarmistrzem, aczkolwiek zasłynął właśnie jako zegarmistrz. Miał bardzo duży zmysł plastyczny. Przybył do Genewy, która była już wtedy miastem zegarów – mówiła prof. Hanna Krajewska, dyrektor Archiwum Polskiej Akademii Nauk, w audycji Katarzyny Jankowskiej "Eureka" w Polskim Radiu w 2022 roku.

W Genewie, która w tamtym czasie była znaczącym ośrodkiem rzemiosła artystycznego, Antoni Patek początkowo uczył się malarstwa, by potem skupić się na sztuce zegarmistrzowskiej. W 1839 roku, wraz z innym polskim emigrantem Franciszkiem Czapkiem, otworzył manufakturę zegarków artystycznych.

Posłuchaj

10:36 „Królowa Wiktoria zachwyciła się zegarkiem, który był jak broszka i tak go sobie przypinała”. Rozmowa Katarzyny Jankowskiej z prof. Hanną Krajewską o "Królowa Wiktoria zachwyciła się zegarkiem, który był jak broszka i tak go sobie przypinała". Rozmowa Katarzyny Jankowskiej z prof. Hanną Krajewską o Antonim Patku w audycji z cyklu "Eureka" (PR, 06.07.2022)

 

Małe arcydzieła sztuki

Prof. Hanna Krajewska podkreślała, że zegarki traktowano z początku jako przedmioty praktyczne, a dopiero później – dzięki Antoniemu Patkowi – zaczęły być postrzegane równocześnie jako elegancka biżuteria.

- Zaczęto produkować luksusowe zegarki, które były wyznacznikiem statusu społecznego. Znaleziono kupców, a zegarmistrzowie ruszyli do innych kantonów. I tak w Szwajcarii powstawało zagłębie produkcji zegarków – mówiła profesor.

Zegarki kupowała przede wszystkim polska arystokracja, której było wtedy dużo na emigracji. Dzięki temu Patek szybko wzbogacił się.

- Trafił w samo centrum produkcji zegarków i postanowił zrobić je jeszcze ładniejsze. I jemu to się udało. Czapek był zegarmistrzem i produkował zegarki. Natomiast Patek oprawiał je w koperty, nadawał im niepowtarzalny, piękny kształt. Wcześniej nie było tak ładnych zegarków – podkreślała Hanna Krajewska.

Współpraca z Adrienem Philippe’em

W 1844 roku podczas wystawy w Paryżu, gdzie firma Czapek-Patek prezentowała swoje wyroby, Antoni Patek poznał francuskiego zegarmistrza Adriena Philippe’a. Zasłynął on przede wszystkim ze skonstruowania przełomowego mechanizmu naciągowego z koronką, stosowanego w zegarkach. Dzięki temu odtąd nie trzeba było już używać kluczyka do nakręcania zegarka.

Rok później Patek rozstał się z Czapkiem i założył własną firmę, w której na stanowisku dyrektora technicznego zatrudnił w właśnie Philippe’a. W 1851 roku spółka zmieniła nazwę na Patek & Philippe, a jej współwłaściciele postawili sobie jeden ambitny cel: ich zegarki miały być najlepsze i najpiękniejsze na świecie. Udało im się to realizować.

- Patek poznał Adriena Philippe’a na wystawie światowej w Paryżu, gdzie zresztą dostał nagrodę. Stworzyli rzeczywiście niezawodny duet - firmę, która trwa do dzisiaj pod tą nazwą. Adrien Philippe zajmował się mechanizmem. Natomiast całe piękno tego zegarka tworzył Patek. Zachwyciły one bardzo wielu ludzi, w tym wiele znanych osób – przypominała prof. Krajewska w Polskim Radiu.

W tym samym 1851 roku na wystawie światowej w Londynie ich zegarek zakupiła królowa Wiktoria. Przyniosło to firmie Patek & Philippe światowy rozgłos, a twórca firmy okrzyknięty został "zegarmistrzem królów".

- Królowa Wiktoria zachwyciła się zegarkiem, który był jak broszka i tak go sobie przypinała. Trzeba jeszcze podkreślić, że wówczas te zegarki noszono zupełnie inaczej niż dzisiaj. Mianowicie jako busole, które były wieszane na sznurkach, bo były duże. A jak się trochę zmniejszyły, to na łańcuszkach – tłumaczyła dyrektor Archiwum Polskiej Akademii Nauk.

Przełomowe odkrycie

W 1868 roku Antoni Patek wymyślił zegarek na rękę. Profesor Krajewska zauważyła, że miał on świetny sposób na reklamę tych urządzeń.

- Mianowicie uważał – i to mu się bardzo dobrze sprawdziło - że sławne osoby, a w tym przede wszystkim kobiety, najlepiej będą propagowały piękno tych zegarków przez to, że będą je nosić i upowszechniać. Pierwszą była węgierska księżniczka, która nazywała się Kocewicz – dodała profesor.

W następnych latach firma Patek & Philippe, która stała się pierwszą w historii firmą produkującą masowo zegarki kieszonkowe oraz jedne z najbardziej ekskluzywnych na świecie, zdobyła kilkaset międzynarodowych nagród i szybko stała się ulubioną manufakturą światowej arystokracji. A sam Antoni Patek został wyróżniony tytułem hrabiowskim przez papieża Piusa IX.

***

Czytaj także:

• Guglielmo Marconi z patentem na cudzy wynalazek
• Rozmowa z prędkością światła. Aleksander Bell i fototelefon

***

Ich zegarki były jednak bardzo drogie. Słynęły z niezawodnego mechanizmu i pięknej oprawy ze złota oraz różnego rodzaju drogich kamieni.

- Uważa się dzisiaj, że dobry zegarek Patka kosztuje więcej niż dobry samochód. Pokazywano, że jest to symbol pewnego luksusu – podsumowała prof. Hanna Krajewska.
Wśród znanych posiadaczy zegarków firmy Patek-Philippe – poza królową Wiktorią - należy wymienić m.in.: Marię Skłodowską-Curie, Zygmunta Krasińskiego, Piotra Czajkowskiego, Lwa Tołstoja, Alberta Einsteina, Pabla Picassa czy Walta Disneya.

Antoni Patek, mimo że pozostał na emigracji, do końca życia interesował się sprawami polskimi. Opiekował się także uchodźcami po klęsce powstania styczniowego, zatrudniając wielu z nich w swojej firmie. Założył również w Genewie bibliotekę i czytelnię polską.

- To był człowiek zaangażowany w działalność patriotyczną, który w różny sposób bardzo pomagał uchodźcom – zaznaczyła Hanna Krajewska.
Antoni Patek zmarł 1 marca 1877 roku w Genewie. Po jego śmierci spółka kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Od 1929 roku firma Patek-Philippe należy do rodziny Sternów.

pcz