77. rocznica "Wielkiej ucieczki". Co o niej wiemy?

W nocy z 24 na 25 marca 1944 miała miejsce jedna z największych ucieczek z obozu hitlerowskiego w historii II wojny światowej. Po wielu miesiącach przygotowań ze Stalagu Luft III w dzisiejszym Żaganiu uciekła elita lotników sił alianckich - razem 76 osób, w tym Polacy. To niezwykłe wydarzenie doczekało się ekranizacji w superprodukcji "Wielka ucieczka". Dziennikarz Marek Łuszczyna opisuje ją w książce "Nocni myśliwi".

Miejsce którędy biegł tunel "Harry" na terenie obecnego Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu

Foto: PAP/Lech Muszyński

Lwów- miasto odznaczone Virtutti Militari. Mija 100 lat od rozpoczęcia obrony Lwowa

Stalag Luft III w Żaganiu był miejscem przetrzymywania lotników z Polski, Wielkiej Brytanii, Holandii, Norwegii, Litwy, Francji, Kanady. Ucieczka z takiego miejsca wydawać się mogła sprawą niemożliwą, bo jak w warunkach obozowych przygotować fałszywe dokumenty, jak uszyć tyle niemieckich mundurów, jak wykopać tunel? Odpowiedzi na te pytana można znaleźć w książce Marka Łuszczyny "Nocni myśliwi".

Posłuchaj

13:12 Czwórka/Zaklinacze czasu - Wielka Ucieczka 21.03.2021.mp3 O wielkiej ucieczce rozmawiamy z dziennikarzem Markiem Łuszczyną (Zaklinacze Czasu/Czwórka)

Żagań, miasto obecnie leżące w zachodniej Polsce, przed II wojną światową należało do Niemiec. Hitlerowcy stworzyli tam szereg obozów jenieckich. W 1942 roku zbudowali Stalag Luft III, w którym przetrzymywali alianckich pilotów. - Stanowili elitę, bo było ich bardzo trudno wyszkolić. Byli to młodzi, inteligentni, sprawni mężczyźni zamknięci w małej przestrzeni - mówi autor książki Marek Łuszczyna. - Od momentu powstania stalagu ci młodzi ludzie starali się uciekać. Próbowali przeróżnych metod: przebierania się, włączenia się w grupę innych jeńców - opowiada gość Czwórki.

Źr. YouTube/"Wielka ucieczka" trailer

Po wielu próbach doszli jednak do wniosku, że tylko dobrze zaplanowana, czasochłonna i skoordynowana akcja może przynieść jakieś rezultaty. Tak powstał "Komitet X", a mózgiem operacji był Roger Bushell, oficer RAF, jednak na każdym jej etapie ważną rolę odegrali Polacy. - Na etapie planowania i przygotowywania jej - Włodzimierz Kolanowski i Stanisław Król, który był nazywany "królem tuneli" - był głównym kopaczem tunelu. Inny z Polaków pracował jako krawiec i szył fikcyjne mundury - mówi dziennikarz. - Do ucieczki dołączyli również Jerzy Mondschein, Antoni Kiewnarski, który był adiutantem gen. Sikorskiego, Kazimierz Pawluk i Paweł Tobolski. To byli bardzo wykształceni ludzie, ludzie z elit przedwojennych, z arystokracji. Ich losy zostały opisane w książce.

Zobacz także:

• Jan Karski - James Bond Polskiego Państwa Podziemnego
• Oni o niepodległości usłyszeli jako pierwsi

Serwis Polskiego Radia: 75. rocznica wyzwolenia Auschwitz

Ucieczka to był plan zakrojony na szeroką skalę. Żeby zwiększyć jej szanse, planowano drążenie trzech tuneli, którym nadano nazwy „Tom”, „Dick” i „Harry”. - Chodziło o to, żeby wykonać długi podkop, tunel na głębokości aż 10 metrów, czyli trzech pięter. To bardzo niebezpieczne przedsięwzięcie. Tunel musiał być oszalowany, szalowano go więc deskami z pryczy - tłumaczy gość Czwórki. - Zakładano, że ucieknie i rozbiegnie się w trzech kierunkach ok. 200 oficerów RAF-u. W ucieczce miały pomóc mundury Wermachtu oraz Luftwaffe, dokumenty oraz ubrania cywilne.

Jak mówi Marek Łuszczyna, do podrabiania dokumentów werbowano niemiecką załogę obozu, przekupując ją darami z paczek Czerwonego Krzyża, do których oficerowie RAF mieli dostęp, a oni nie. - Przez co ta ucieczka stała się w zasadzie przedsięwzięciem niemiecko-alianckim. Za paczkę papierosów można było wiele, choćby popatrzeć na dokument przemycony przez wartownika, żeby potem go podrobić - opowiada. - Niezwykłe też było to, że w całą akcję zaangażował się major Luftwaffe, udostępniając jeńcom aparat, którym robili sobie zdjęcia do dokumentów.

Czytaj także:

• Wojtek od Andersa, czy Kasztanka marszałka - zwierzęta w służbie ojczyźnie
• Lato 1939 roku. Przenikał się pokój z wojną

W ucieczce brało 76 osób, skutecznie uciekły tylko 3. Większość lotników została złapana, połowa z nich została rozstrzelana na osobisty rozkaz Hitlera.

- Dla Brytyjczyków jest to swoisty Katyń, to porównanie nie jest od rzeczy, bo dla nich jest to ponure miejsce na wschodzie, w którym stracili wielu zastrzelonych na poboczu drogi oficerów - wyjaśnia dziennikarz. - To wydarzenie dla Brytyjczyków jest bardzo ważne. Przez ich narrację wydaje się, że było to przedsięwzięcie tylko brytyjskie, w moim przekonaniu było międzynarodowe. Tą książką również chcę zwrócić uwagę na rolę różnych narodowości i udział Polaków w tej ucieczce.

***

Tytuł audycji: Zaklinacze czasu

Prowadzi: Jakub Jamrozek

Gość: Marek Łuszczyna (dziennikarz radiowy i prasowy, reportażysta, autor książki "Nocni myśliwi")

Data emisji: 20.03.2021

Godzina emisji: 14.08

aw