Historia

Jan Nepomucen Potocki. Wilkołak, który napisał "Rękopis znaleziony w Saragossie"

Ostatnia aktualizacja: 23.12.2023 05:40
Romantyczny, tajemniczy i egzotyczny - taki jest "Rękopis znaleziony w Saragossie". Dokładnie takimi przymiotnikami można określić życie autora książki, która intryguje do dziś.
Jan Nepomucen Potocki, autor portretu Alexander Varnek
Jan Nepomucen Potocki, autor portretu Alexander VarnekFoto: Wikimedia/domena publiczna

Jan Nepomucen Potocki zmarł dokładnie 208 lat temu. Znany podróżnik, orientalista, pionier archeologii, pisarz, autor "Rękopisu znalezionego w Saragossie" popełnił samobójstwo.

Pochodził ze znamienitej, potężnej rodziny magnackiej. Urodził się 8 marca 1761 roku. Już w wieku 7 lat został wysłany przez rodziców do Szwajcarii, gdzie pobierał nauki. Do kraju powrócił dopiero po upływie dekady. Nie zabawił tu jednak długo. Już w tym samym roku wyjechał na Węgry, do Serbii i dalej na Wschód: do Turcji i Egiptu.

- To prawdziwy obieżyświat, który w swoich czasach znany był przede wszystkim jako podróżnik - mówił prof. Adam Łukaszewicz, gość audycji "Naukowy Wieczór z Jedynką".


Posłuchaj
37:14 jan potocki_naukowy z jedynką.mp3 Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Naukowy wieczór z Jedynką". Zasługi Jana Nepomucena Potockiego dla archeologii przedstawiają profesorowie Adam Łukaszewicz i Jacek Lech (27.10.2011)

 

Prekursor polskiej archeologii

Od podróży do Egiptu w roku 1784 rozpoczyna się dla Potockiego kariera naukowa.

- Jest w Polsce prekursorem takich badań, jak badania egiptologiczne, prowadzone w sposób jak na tamten czas nowoczesny - mówił prof. Adam Łukaszewicz w audycji Katarzyny Kobyleckiej.

Jako pierwszy zainteresował się też historią słowiańszczyzny. W Dolnej Saksonii zajął się badaniami archeologicznymi dotyczącymi Słowian.

- Badał dzieje słowiańszczyzny od Meklemburgii po Kaukaz - wyjaśniał prof. Jacek Lech, drugi z gości programu.

Drukarz-reformator

Do kraju wrócił w roku 1778. Tu zaangażował się w politykę. Jego postępowe i pełne krytyki wobec ustroju panującego w Rzeczpospolitej poglądy nie przysparzały mu popularności wśród magnaterii i króla. Potocki, spotykając się z odmową wydania swoich dzieł, sam założył drukarnię. Drukarnia Wolna Potockiego nie podlegała cenzurze państwowej, a jedynie kościelnej. Później został posłem na Sejm Wielki jako stronnik obozu reform, który doprowadził do uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Publikował u siebie mowy sejmowe przyczyniając się do popularyzacji poglądów obozu reformacyjnego. Z polityki wycofał się, gdy król dołączył do konfederacji targowickiej.

Rękopis wiecznej sławy

Już w służbie carskiej (znalazł się na dworze carskim w 1801 roku) odbył swoją najdłuższą podróż: uczestniczył w wyprawie dyplomatyczno-naukowej do Chin. Ostatnie lata życia (1803-15) upłynęły Potockiemu w jego majątku na Podolu na spisywaniu chronologicznej historii Egiptu i kończeniu "Rękopisu znalezionego w Saragossie". Dzieło uważane jest za najwybitniejsze osiągnięcie polskiej prozy epoki przedmickiewiczowskiej, choć powstało w języku francuskim. "Rękopis" to powieść szkatułkowa (fabuła składa się z kilku odrębnych opowiadań połączonych tak, by dać pełen obraz historii), w której widoczne są wpływy dzieł orientalnych.

Tajemnicze samobójstwo

Trawiony melancholią 23 grudnia 1815 roku popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę. Wokół jego śmierci przez lata narosły legendy: podobno miał uważać się za wilkołaka i odebrać sobie życie srebrną kulą.

Jaki był wkład Jana Nepomucena Potockiego w rozwój archeologii? Posłuchaj audycji.

bm

Czytaj także

Jerzy Stempowski. Samotny wędrowiec na ścieżkach XX wieku

Ostatnia aktualizacja: 10.12.2024 05:50
Pisał o sobie: "chodziłem zawsze z dala od wielkich dróg, ścieżkami mało wydeptanymi". Jeden z najwybitniejszych polskich eseistów, tłumacz, krytyk literacki, współpracownik paryskiej "Kultury" urodził się 10 grudnia 1893 roku w Krakowie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Andrzej Bobkowski. Najlepszy rowerzysta polskiej literatury

Ostatnia aktualizacja: 27.10.2024 05:50
Ponad półtora tysiąca kilometrów na rowerze, m.in. przez Alpy. Po drodze nieustanne zapisywanie miejsc i wrażeń. W tle zwyciężona przez Niemców Francja. Andrzej Bobkowski, główny bohater tej wyprawy, to nie tylko szalony rowerzysta, lecz także ten, kto może uczyć afirmacji życia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nikt nie spodziewał się tylu skarbów. Odkrycie grobowca Tutanchamona

Ostatnia aktualizacja: 04.11.2024 05:58
4 listopada 1922 roku brytyjski archeolog Howard Carter odkrył kamienne stopnie prowadzące do tego, co trzy tygodnie później okazało się nienaruszonym przez trzy tysiące lat grobowcem faraona Tutanchamona. To, co znaleziono w jego wnętrzu, przerosło oczekiwania badaczy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Podróże po skarbach Europy. Aleksandra Olędzka-Frybesowa i jej opowieści

Ostatnia aktualizacja: 25.11.2024 05:50
Francuskie i hiszpańskie średniowiecze. "Twierdza" Saint-Exupéry’ego. Bizantyńskie ikony. Filozofia Simone Weil. To tylko kilka przykładów na tematy, które można odnaleźć w biografii twórczej Aleksandry Olędzkiej-Frybesowej – znakomitej tłumaczki, eseistki i poetki.
rozwiń zwiń