Historia

Jan Nepomucen Potocki. Wilkołak, który napisał "Rękopis znaleziony w Saragossie"

Ostatnia aktualizacja: 08.03.2024 05:40
Romantyczny, tajemniczy i egzotyczny - taki jest "Rękopis znaleziony w Saragossie". Dokładnie takimi przymiotnikami można określić życie autora książki, która intryguje do dziś.
Jan Nepomucen Potocki, autor portretu Alexander Varnek
Jan Nepomucen Potocki, autor portretu Alexander VarnekFoto: Wikimedia/domena publiczna

8 marca 1761 roku urodził się Nepomucen Potocki. Znany podróżnik, orientalista, pionier archeologii, pisarz, autor "Rękopisu znalezionego w Saragossie" popełnił samobójstwo.

Pochodził ze znamienitej, potężnej rodziny magnackiej. Już w wieku 7 lat został wysłany przez rodziców do Szwajcarii, gdzie pobierał nauki. Do kraju powrócił dopiero po upływie dekady. Nie zabawił tu jednak długo. Już w tym samym roku wyjeżdża na Węgry, do Serbii i dalej na Wschód: do Turcji i Egiptu.

- To prawdziwy obieżyświat, który w swoich czasach znany był przede wszystkim jako podróżnik - mówił prof. Adam Łukaszewicz, gość audycji "Naukowy Wieczór z Jedynką".


Posłuchaj
37:14 jan potocki_naukowy z jedynką.mp3 Audycja Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Naukowy wieczór z Jedynką". Zasługi Jana Nepomucena Potockiego dla archeologii przedstawiają profesorowie Adam Łukaszewicz i Jacek Lech (27.10.2011)

 

Prekursor polskiej archeologii

Od podróży do Egiptu w roku 1784 rozpoczyna się dla Potockiego kariera naukowa.

- Jest w Polsce prekursorem takich badań, jak badania egiptologiczne, prowadzone w sposób jak na tamten czas nowoczesny - mówił prof. Adam Łukaszewicz w audycji Katarzyny Kobyleckiej.

Jako pierwszy zainteresował się też historią słowiańszczyzny. W Dolnej Saksonii zajął się badaniami archeologicznymi dotyczącymi Słowian.

- Badał dzieje słowiańszczyzny od Meklemburgii po Kaukaz - wyjaśniał prof. Jacek Lech, drugi z gości programu.

Drukarz-reformator

Do kraju wrócił w roku 1778. Tu zaangażował się w politykę. Jego postępowe i pełne krytyki wobec ustroju panującego w Rzeczpospolitej poglądy nie przysparzały mu popularności wśród magnaterii i króla. Potocki, spotykając się z odmową wydania swoich dzieł, sam założył drukarnię. Drukarnia Wolna Potockiego nie podlegała cenzurze państwowej, a jedynie kościelnej. Później został posłem na Sejm Wielki jako stronnik obozu reform, który doprowadził do uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Publikował u siebie mowy sejmowe przyczyniając się do popularyzacji poglądów obozu reformacyjnego. Z polityki wycofał się, gdy król dołączył do konfederacji targowickiej.

Rękopis wiecznej sławy

Już w służbie carskiej (znalazł się na dworze carskim w 1801 roku) odbył swoją najdłuższą podróż: uczestniczył w wyprawie dyplomatyczno-naukowej do Chin. Ostatnie lata życia (1803-15) upłynęły Potockiemu w jego majątku na Podolu na spisywaniu chronologicznej historii Egiptu i kończeniu "Rękopisu znalezionego w Saragossie". Dzieło uważane jest za najwybitniejsze osiągnięcie polskiej prozy epoki przedmickiewiczowskiej, choć powstało w języku francuskim. "Rękopis" to powieść szkatułkowa (fabuła składa się z kilku odrębnych opowiadań połączonych tak, by dać pełen obraz historii), w której widoczne są wpływy dzieł orientalnych.

Tajemnicze samobójstwo

Trawiony melancholią popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę. Wokół jego śmierci przez lata narosły legendy: podobno miał uważać się za wilkołaka i odebrać sobie życie srebrną kulą.

Jaki był wkład Jana Nepomucena Potockiego w rozwój archeologii? - posłuchaj audycji.

bm

Czytaj także

Teodor Parnicki i jego "przekuwanie historii w literaturę"

Ostatnia aktualizacja: 05.12.2023 05:38
– Mój stosunek do historii też ulega pewnym zmianom – przyznawał Teodor Parnicki w 1974 roku. – Im lepiej poznaję historię, tym mniej mam przekonania do możliwości rozeznawania przez siebie, co w historii jest prawdziwym obrazem przeszłości, a co rodzajem fikcji, pisarstwa, propagandy dla celów właściwych tamtej epoce.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Joseph Conrad. Człowiek trzech kultur, klasyk angielskiej prozy

Ostatnia aktualizacja: 03.12.2023 06:00
3 grudnia 1857 roku urodził się Józef Teodor Konrad Korzeniowski, syn polskich patriotów i wielki pisarz angielski znany później jako Joseph Conrad. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Rękopis znaleziony w Saragossie". Ulubiony film Martina Scorsese

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2024 05:40
59 lat temu, 9 lutego 1965 roku, odbyła się premiera filmu Wojciecha Jerzego Hasa pod tytułem "Rękopis znaleziony w Saragossie". W niemal odciętej od świata komunistycznej Polsce, pod Częstochową, powstał dziejący się w Hiszpanii, urzekający wizualną siłą film, o którym tacy reżyserzy jak Francis Ford Coppola czy Martin Scorsese mówią jako o swoim ulubionym dziele.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Marian Brandys: "o historii bez patosu, z odrobiną humoru"

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 05:40
W czasach komunizmu, kiedy historii uczono w szkole tak bardzo źle, to właśnie książki historyczne Mariana Brandysa karmiły świadomość narodową. Dziś mija 25. rocznica śmierci pisarza. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jarosław Iwaszkiewicz. Długie i barwne życie poety i prozaika

Ostatnia aktualizacja: 20.02.2024 05:48
- To jest człowiek, który właściwie nawet długie opowiadania całkowicie miał w głowie i sam proces pisania to już tylko wewnętrzne dyktando. Pierwszy brulion jest zarazem ostatnim - mówił o metodzie pracy Iwaszkiewicza poeta Roman Kołoniecki.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Geneza i konteksty polskiego romantyzmu

Ostatnia aktualizacja: 29.08.2022 12:51
W ramach tegorocznego Narodowego Czytania sięgniemy po "Ballady i Romanse" autorstwa Adama Mickiewicza. Publikacja dzieła polskiego wieszcza rozpoczęła w naszej kulturze okres romantyzmu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie styczniowe w literaturze i dziejach polskich pisarzy

Ostatnia aktualizacja: 09.01.2023 10:18
Styczeń jest miesiącem rocznicy wybuchu powstania styczniowego. W tym roku mija 160 lat od największego i najdłuższej trwającego polskiego zrywu wyzwoleńczego. Dzieje powstania zostały zawarte w utworach wielu pisarzy; niektórzy z nich poza twórczością zaangażowali się wówczas w walkę wyzwoleńczą.
rozwiń zwiń