Historia

Jak Franciszka Radziwiłłowa przerobiła Moliera na polski

Ostatnia aktualizacja: 13.02.2024 05:50
319 lat temu w Czartorysku na Wołyniu urodziła się poetka i dramatopisarka Franciszka Urszula Radziwiłłowa, twórczyni przełomu baroku i oświecenia. Jako pierwsza przybliżyła polskiej publiczności dokonania Moliera.
Radziwił wprawdzie znalazł ją nieszpetną, jednak (...) ganił jej zbyt szerokie czoło i pamiętny na zaczepność wabnych pań (...), Urszulę nazwał trusiątkiem (Józefa Dobieszewska, Franciszka Urszula z książąt Korybutów Wiśniowieckich księżna Radziwiłłowa)
"Radziwił wprawdzie znalazł ją nieszpetną, jednak (...) ganił jej zbyt szerokie czoło i pamiętny na zaczepność wabnych pań (...), Urszulę nazwał trusiątkiem" (Józefa Dobieszewska, "Franciszka Urszula z książąt Korybutów Wiśniowieckich księżna Radziwiłłowa")Foto: Polona/domena publiczna

Roslin_Izabela_Czartoryska 663.jpgIzabela Czartoryska. Od trzpiotki do patriotki

Książki i książęta

Przyszła na świat 13 lutego 1705 roku w książęcej rodzinie Wiśniowieckich. Jej ojcem był wojewoda wołyński Janusz Antoni Korybut ks. Wiśniowiecki, a matką Teofila z Leszczyńskich. Świetnie wykształcona, w młodości wolała przebywać wśród książek niż w towarzystwie innych dobrze urodzonych osób.

Bertold Merwin w książce "Polskie listy miłosne. Od XV do XIX wieku" pisze o niej: "natura poskąpiła jej urody; powetowała ją natomiast bystrością umysłu i wrażliwością estetyczną". Te zalety przypadły go gustu księciu Michałowi Kazimierza Radziwiłła zwanego "Rybeńko". Młodzi wzięli ślub w 1725 roku. Małżeństwo było bardzo szczęśliwe, o czym świadczą czułe listy Franciszki do Michała:

"A teraz piórem wierną kreśląc wiarę,
Te ci ponawiam obietnice stare:
Że pókim tylko rzeźwa, zdrowa, żywa,
Twojam jest żona i sługa życzliwa,
Franciszka imię, przezwisko w tej słowa,
Żem z Wiśniowieckich, dziś Radziwiłłowa".

Po ślubie małżonkowie zamieszkali na zamku w Nieświeżu. Tu Franciszka Urszula Radziwiłłowa spędziła resztę życia, tylko kilka razy wyjeżdżając poza miasto. W rezydencji Radziwiłłów powstały wszystkie jej utwory. Powiększyła zaniedbaną zamkową bibliotekę do 9 tysięcy tomów, wsparła działalność zamkowej drukarni. Pisała mnóstwo listów, a od czasu do czasu okolicznościowe wiersze. Twórczość literacka zajmowała coraz poważniejsze miejsce w jej życiu .


Posłuchaj
12:46 staropolskie niedyskrecje (młodość księcia karola, panie koc___pr iii 33459_tr_0-0_127421911c0a630e[00].mp3 Młodość księcia Karola Radziwiłła, syna Franciszki Urszuli Radziwiłłowej. Audycja z cyklu "Staropolskie niedyskrecje" (PR 25.10.1971)

 

Molier_663.jpg
"Molier prowadził grę, którą dziś trudno nam zrozumieć"

Radziwiłłowa i Molier

Pierwsze próby dramatopisarskie wiążą się z powołaniem przez małżeństwo Radziwiłłów teatru w nieświeskim zamku. Swoje sztuki Franciszka Urszula tworzyła właśnie dla tej sceny. Spektakle z okazji uroczystości rodzinnych wystawiano tam od 1746 roku. Zaczęło się od komedii "Miłość dowcipna" i tragedii "Opatrzności Boskiej dzieło".

Pochwały, których widzowie nie szczędzili autorce, skłoniły Radziwiłłową do napisania kolejnych dramatów. W 1863 roku Józefa Dobieszewska pisała o niej: "mając zdolność wierszowania ułożyła sama kilkanaście sztuk, po większej części naśladowanych z francuskiego, pomieszanych z mitologią grecką, mających moralność, jak ktoś dowcipnie powiedział, saską, lecz w swoim czasie grywane i wychwalane nawet przez jezuitów, do czego niemało się przyczyniało wysokie stanowisko autorki".

Radziwiłłowa dokonała pierwszych przekładów sztuk Moliera na język polski, choć nie były to wierne tłumaczenia. Teksty Francuza przerabiała wedle potrzeb, a także wplatała je we własne sztuki. Zamkowej publiczności zaprezentowała trzy komedie według Moliera: "Przejźrzane nie mija" (1749, oryg. "Les Amants magnifiques"), "Komedia wytwornych i śmiesznych dziwaczek" (1752, oryg. "Les Précieuses ridicules") oraz "Gwałtem medyk" (1752, oryg. "Le Médecin malgré lui").

Panie Kochanku 663.jpg
Warcholstwo, samowola, prywata i rozpasanie. Życie Radziwiłła "Panie Kochanku"

Potomstwo i literatura

Życie kobiety, żony i matki było w owych czasach niezwykle trudne. Franciszka Urszula poroniła 20 razy. Jeden z jej synów zmarł jako trzylatek (poetka poświęciła mu utwór "Nagrobek synowi memu księciu Mikołajowi Krzysztofowi Radziwiłłowi zmarłemu w Białej 1729 w trzecim roku").

Radziwiłłowie mieli jednak kilkoro dzieci, z których najbardziej znanym był Karol Stanisław Onufry Jan Nepomucen Radziwiłł zwany "Panie Kochanku" (1734-1790), pierwowzór postaci stolnika Horeszki w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Pobłażliwość matki miała być powodem fatalnego wychowania jednego z najsłynniejszych Radziwiłłów.

Franciszka Urszula Radziwiłłowa pisała do końca życia. Zmarła w 1753 roku w Pucewiczach koło Nowogródka. Miała wtedy 48 lat. Rok później wydano jej dramaty w tomie "Komedye i tragedye przednio-dowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza kształtem, buinością rzeczy, y poważnymi przykładami znamienite".

***

Bibliografia:

Józefa Dobieszewska, "Franciszka Urszula z książąt Korybutów Wiśniowieckich księżna Radziwiłłowa", Warszawa 1863

"Polskie listy miłosne. Od XV do XIX wieku", oprac. Bertold Merwin, Lwów 1922

Karyna Wierzbicka-Michalska, "Franciszka Urszula Radziwiłłowa z Wiśniowieckich", [hasło w:] "Polski słownik biograficzny", tom 30,  Wrocław 1988

mc

Czytaj także

Anna Radziwiłł – arystokratka "Solidarności"

Ostatnia aktualizacja: 20.04.2014 06:00
– Jestem głęboko przekonana, że optymizm jest obowiązkiem moralnym i nawet jeżeli emocje nie nadążają za tym poczuciem zobowiązania to należy się nimi nie przejmować – mówiła po wyborach w czerwcu 1989 roku Anna Radziwiłł. – Po prostu trzeba być optymistą rozumiejąc przez to nadzieję i chęć aktywności.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Bogusław Radziwiłł – czarny charakter Sienkiewicza

Ostatnia aktualizacja: 31.12.2019 05:43
Początkowo blisko związany z dworem królewskim Jana Kazimierza. Później prowadził życie awanturnika, libertyna i rozpustnika. W końcu nie zawahał się podpisać układu o rozbiorze Polski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Molier – bawiąc uczyć

Ostatnia aktualizacja: 17.02.2018 06:03
Molier ośmieszał wszystko i wszystkich. Jego życie parokrotnie było zagrożone przez to, jak zuchwale dobierał się do różnych współczesnych tematów. Jednocześnie zaś uparcie wierzył w moralizatorską rolę teatru.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Mikołaj Krzysztof Radziwiłł "Sierotka" - szkodliwa gorliwość neofity

Ostatnia aktualizacja: 02.08.2024 05:35
"Sierotka" był osobą niejednoznaczną. Gorliwy katolik i mecenas, którego moralność w życiu prywatnym wzbudza kontrowersje. Największy poplecznik królów na Litwie, a jednocześnie człowiek, którego decyzje godziły w interesy społeczeństwa polskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Hańcza. Raz Radziwiłł, trzy razy Kargul

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2023 05:40
46 lat temu zmarł Władysław Hańcza, aktor, reżyser teatralny i pedagog, odtwórca m.in. kultowej postaci Kargula w trylogii Sylwestra Chęcińskiego "Sami swoi", "Nie ma mocnych" oraz "Kochaj, albo rzuć".
rozwiń zwiń