Historia

Stanisław Wyspiański. Czwarty wieszcz narodowy

Ostatnia aktualizacja: 15.01.2024 06:00
Po premierze "Wesela" stał się symbolem. "Niewielu dusza i serce, myśl i ból były tak na wskroś polskie, nasze własne jak Wyspiańskiego" - pisała krakowska gazeta "Czas" nazajutrz po śmierci artysty.
Autoportret Stanisława Wyspiańskiego z 1902 roku
Autoportret Stanisława Wyspiańskiego z 1902 rokuFoto: Wikipedia, domena publiczna/Muzeum Narodowe w Warszawie

Stanisław Wyspiański - poeta, dramaturg, malarz, autor "Wesela", zwany czwartym wieszczem - przyszedł na świat 155 lat temu, 15 stycznia 1869.

Mały artysta

Mały Wyspiański po śmierci matki, został przekazany pod opiekę wujostwa Stankiewiczów. Wuj Wyspiańskiego utrzymywał kontakty z krakowską elitą intelektualną. Stanisław uczęszczał do gimnazjum św. Anny, gdzie zaprzyjaźnił się między innymi z Lucjanem Rydlem, poetą i dramatopisarzem.

- Od czasu do czasu wyciągał ołówek albo węgiel z kieszeni i rysował coś na obrusie. Co zresztą babkę moją bardzo irytowało. Bo cóż było z tym zrobić? - wspominała Helena Rydlowa, córka poety w audycji Anny Borkowskiej poświęconej postaci Stanisława Wyspiańskiego.


Posłuchaj
14:10 stanisław wyspiański.mp3 Sylwetka Wyspiańskiego - audycja Anny Borkowskiej z udziałem krytyka teatralnego Janusza Majcherka i Heleny Rydlowej, córki pierwowzoru Pana Młodego z "Wesela", Lucjana Rydla (PR, 6.06.2004)

 

Od pracowni malarskiej po deski teatru

Początkowo artystę interesowały przede wszystkim sztuki plastyczne. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i Szkole Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Jana Matejki. W stronę teatru zwrócił się podczas podróży po Europie, gdzie uczęszczał na przedstawienia.

Obie pasje Stanisław Wyspiański połączył po powrocie do Krakowa, gdzie od 1898 do 1903 roku był zatrudniony w Teatrze Miejskim jako dekorator i inscenizator. Podczas pracy zajmował się też reżyserią - jako pierwszy zaadaptował "Dziady" Adama Mickiewicza.

- Z dzisiejszego punktu widzenia Wyspiański jest najważniejszą postacią, jeśli chodzi o teatr polski XX wieku - mówił o krakowskim artyście krytyk teatralny Janusz Majcherek.

Opus magnum z chochołem

- Bardzo długi czas był artystą drugorzędnym - mówił gość audycji z 2004 roku, krytyk teatralny Janusz Majcherek. - Wszystko zmieniło się po premierze "Wesela". Dramat po raz pierwszy wystawiono 16 marca 1901 roku. - Kiedy to pisał i pokazywał aktorom i ludziom teatru nie bardzo oni to poważnie traktowali - mówił Janusz Majcherek.

Po premierze sztuka zyskała niemały rozgłos. Po pierwsze, ze względu na wartość artystyczną i przesłanie dzieła. Po drugie, z powodu skandalu towarzyskiego związanego z pojawieniem się w sztuce postaci, których czytelnymi pierwowzorami byli przedstawiciele krakowskiego świata kulturalnego.

Kanwą sztuki było wesele Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną spod krakowskich Bronowic. Wesele to wyprawiono w dworku poety Włodzimierza Tetmajera 20 listopada 1900 roku.

Śmierć wydarzeniem medialnym

Artysta w ostatnich latach życia zmagał się z dolegliwościami towarzyszącymi syfilisowi. W listopadzie 1907 roku jego stan znacznie się pogorszył.

28 listopada znajdował się w agonii. Krakowska gazeta "Czas" następnego dnia relacjonowała, że: "w południe zdawało się, że koniec już się zbliża. Około łoża zgromadziło się kilku najbliższych przyjaciół i ciotka chorego. Ze wszystkimi Wyspiański żegnał się serdecznie, dziękując im za okazywaną pamięć i troskliwość".

Jeszcze przed śmiercią zdążył przekazać wskazówki odnośnie nieukończonego dramatu "Zygmunt August".

Śmierć i pogrzeb Stanisława Wyspiańskiego stały się dużym wydarzeniem medialnym i były relacjonowane i szeroko omawiane nie tylko w prasie w Krakowie i Galicji. Artysta po premierze "Wesela" został okrzyknięty czwartym wieszczem narodowym i stał się wyrazicielem myśli narodu podzielonego przez zaborców. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce, a ceremonia przerodziła się w manifestacją narodową.

Posłuchaj anegdot z życia Wyspiańskiego w archiwalnej audycji Polskiego Radia.

bm/sa/im

Czytaj także

Mówimy Reymont. Myślimy "Chłopi"

Ostatnia aktualizacja: 07.05.2021 05:45
7 maja 1867 roku urodził się Władysław Reymont, laureat literackiej Nagrody Nobla za powieść "Chłopi", epopeję życia polskiej wsi z przełomu XIX i XX wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jan Matejko. Malarz dziejów narodu polskiego

Ostatnia aktualizacja: 24.06.2023 05:45
– To był człowiek, który tworzył nerwami. Wlewał w siebie litrami czarną kawę, odpalał papierosa od papierosa – mówiła o malarzu dr Maria Przemycka-Zielińska, kustosz Dworu Matejki w Krzesławicach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Wesele" Wyspiańskiego z pogranicza snu i jawy

Ostatnia aktualizacja: 16.03.2023 05:45
- Żądnym sensacji mieszkańcom Krakowa oferowała ta sztuka galerię powszechnie znanych współczesnych postaci ze świata kultury, bo inspiracją dramatu był spektakl prawdziwie z życia wzięty - mówił w Polskim Radiu dr Janusz Osica, historyk.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lucjan Rydel. Poeta, dramaturg i Pan Młody z "Wesela"

Ostatnia aktualizacja: 17.05.2023 05:45
17 maja 1870 roku urodził się Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rydel się żeni! Najsłynniejsze polskie wesele

Ostatnia aktualizacja: 20.11.2023 05:55
123 lata temu, po ślubie poety Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny w kościele Mariackim w Krakowie, para młoda wraz z gośćmi udała się do Bronowic Małych, by wziąć udział w wydarzeniu, które przeszło do legendy polskiej literatury.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Mehoffer – Polak, malarz, racjonalista

Ostatnia aktualizacja: 08.07.2023 05:40
8 lipca 1946 roku zmarł Józef Mehoffer, malarz, grafik i witrażysta. Mehoffer jest obok Stanisława Wyspiańskiego jednym z czołowych twórców Młodej Polski. Związki między obydwoma artystami były bardzo silne, jednocześnie jednak równie wiele ich dzieli.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Ślewiński. Rudzielce, sieroty i straszne podatki

Ostatnia aktualizacja: 24.03.2023 05:55
24 marca 1918 roku w Paryżu zmarł Władysław Ślewiński, jeden z najwybitniejszych polskich postimpresjonistów, prekursor secesji w polskim malarstwie. Być może nie zostałby artystą, gdyby nie... urząd skarbowy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kazimierz Mikulski - Chagall z Krakowa

Ostatnia aktualizacja: 27.07.2023 05:35
27 lipca 1998 roku w Krakowie zmarł Kazimierz Mikulski, malarz i scenograf, członek II Grupy Krakowskiej, współzałożyciel i aktor teatru Cricot 2. Malował charakterystyczne, poetycko-oniryczne obrazy porównywane czasem do dzieł Marca Chagalla.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kolorowe szkło, pędzel i sztaluga, czyli sztuka Józefa Mehoffera

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:40
155 lat temu, 19 marca 1869 roku, urodził się Józef Mehoffer. Był człowiekiem niezwykle pracowitym i uzdolnionym. Nie tylko zajmował się malarstwem, ale tworzył także witraże i polichromie. Za konkurencję w tej dziedzinie uważał go sam Stanisław Wyspiański. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Dziady" po raz pierwszy, czyli Wyspiański tnie arcydzieło

Ostatnia aktualizacja: 31.10.2023 06:00
Prapremiera teatralna najważniejszego dla polskiej literatury dramatu - "Dziadów" Adama Mickiewicza - odbyła się prawie 70 lat po powstaniu dzieła: 31 października 1901 roku. Autor inscenizacji, Stanisław Wyspiański, zebrał wszystkie części tekstu, dokonując jednak wielu skrótów. "To barbarzyństwo", komentowali niektórzy.
rozwiń zwiń