Historia

Adam Mickiewicz. Romantyczny wieszcz, prekursor fantastyki naukowej

Ostatnia aktualizacja: 26.11.2021 05:50
Narodowy wieszcz doby romantyzmu miał znacznie więcej zainteresowań niż literatura. Oprócz poezji oddawał się także działalności patriotycznej, wykładał na uniwersytecie we Francji, zgłębiał tajniki przyrody oraz... był prekursorem fantastyki naukowej.
Juliusz Kossak, Adam Mickiewicz z Sadykiem Paszą w Turcji
Juliusz Kossak, Adam Mickiewicz z Sadykiem Paszą w TurcjiFoto: Wikipedia/ domena publiczna

167 lat temu, 26 listopada 1855 roku, zmarł Adam Mickiewicz. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

Dzieciństwo

Adam Mickiewicz przyszedł na świat 24 grudnia 1798 roku na Nowogródczyźnie.

- Tak naprawdę miejsce narodzin narodowego wieszcza jest nieznane. Nikt z rodziny nigdy nie podawał konkretnej miejscowości. Historia jego narodzin stylizowana jest na legendę. Wiadomo na pewno, że przyszedł na świat w Wigilię Bożego Narodzenia – mówił Krzysztof Lipka w audycji "Adam Mickiewicz" z 1992 roku.

Jaka legenda związana jest z narodzinami poety? Posłuchaj audycji "Adam Mickiewicz".

Posłuchaj
39:37 Życie i twórczość narodowego wieszcza przybliżył Krzysztof Lipka w audycji Lidii Nowickiej pt. "Adam Mickiewicz". (PR, 14.02.1996) Życie i twórczość narodowego wieszcza przybliżył Krzysztof Lipka w audycji Lidii Nowickiej pt. "Adam Mickiewicz". (PR, 14.02.1996)

 

Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w rodzinnym dworku. Dzięki służbie, która rekrutowała się z okolicznego chłopstwa, poznał liczne ludowe baśnie, podania i legendy, które potem wykorzystywał w swojej twórczości. Wychowywał się w atmosferze wielkiej miłości do przyrody i zwierząt.

Pierwszy etap edukacji odbył w szkole dominikańskiej w Nowogródku. Był prymusem w swoim roczniku. Co ciekawe, najbardziej interesowały go nauki matematyczno-przyrodnicze. W szkole otrzymał klasyczne, oświeceniowe wykształcenie. Poznał grekę, łacinę i język francuski. Jeszcze jako uczeń zaczął dokonywać przekładów z Woltera oraz dzieł starożytnych.

W 1812 roku nastąpiły dwa ważne wydarzenia w życiu przyszłego wieszcza: najpierw po ciężkiej chorobie zmarł jego ojciec. Potem Mickiewicz był świadkiem przemarszu wojsk napoleońskich przez Nowogródczyznę, a po nieudanej ofensywie na Moskwę, także ponownego zajęcia jego rodzinnych stron przez Rosjan.

Studia

W 1815 roku Mickiewicz rozpoczął studia na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo pobierał nauki na Wydziale Matematyczno-Fizycznym, by później przenieść się na Wydział Literatury i Sztuk Wyzwolonych.

- Mickiewicz zdecydował się na seminarium nauczycielskie. Wybrał tę drogę niejako z przymusu. Po śmierci ojca był w trudnej sytuacji materialnej, a studiując w seminarium, otrzymywał stypendium w wysokości 150 rubli – mówił Piotr Dmitrowicz w audycji "Mieć 19 lat".


Posłuchaj
02:35 O młodości Mickiewicza mówił prof. Piotr Dmitrowicz w audycji Andrzeja Sowy pt. "Mieć 19 lat". (PR, 24.10.2005) O młodości Mickiewicza mówił Piotr Dmitrowicz w audycji Andrzeja Sowy pt. "Mieć 19 lat". (PR, 24.10.2005)

 

Mickiewicz odznaczał się wszechstronnymi zainteresowaniami. Wspomnienia mówią, że młody wieszcz był wybuchowy, miał poczucie humoru, był szarmancki, ale odznaczał się też specyficzną cechą: nie bał się krytyki oraz nie miał lęku przed narażeniem się na śmieszność.

Filomaci i Filareci

Podczas studiów Mickiewicz wraz ze znajomymi, m.in. Tomaszem Zanem i Józefem Jeżowskim założyli Towarzystwo Filomatów oraz Zgromadzenie Filaretów. Pierwsze z nich miało na celu samokształcenie, szkolenie się w sztuce pisania oraz doskonalenie moralne. Początkowo studenci chcieli zwrócić na siebie uwagę uczelni osiągnięciami naukowymi, by w przyszłości zapewnić sobie posady nauczycielskie. Jednak z czasem działalność Towarzystwa przekształciła się w kierunku działalności patriotycznej.

Podobnie rzecz miała się ze Zgromadzeniem Filaretów. W szczytowym okresie rozwoju obydwie organizacje liczyły po kilkuset członków. Kres ich działalności przerwało śledztwo w sprawie tajnych stowarzyszeń studenckich prowadzone przez carskiego kuratora oświaty Nikołaja Nowosilcowa, sportretowane później jako okrutnego rusyfikatora w "Dziadach".

Po ukończeniu studiów Mickiewicz przez pewien czas pracował jako nauczyciel w Kownie, ale nie lubił tego zajęcia. W 1819 roku poznał swoją pierwszą wielką miłość – Marylę Wereszczakównę, która niestety nie znalazła szczęśliwego zakończenia. W tym samym roku Mickiewicz zaczął pisać pierwsze zbiory poezji oraz "Dziady".

Zsyłka w głąb Rosji

W 1823 roku został aresztowany za organizowanie tajnych stowarzyszeń studenckich i wraz z przyjaciółmi osadzony w klasztorze bazylianów w Wilnie. Więzienne przeżycia znalazły potem swe odbicie w "Dziadach, cz. III". Po półrocznym pobyciu w więzieniu został skazany na zesłanie w głąb w Rosji z prawem do wykonywania zawodu i wyboru miejsca zamieszkania.

Mickiewicz mieszkał kolejno w Petersburgu, Moskwie, Odessie i na Krymie. Oczarowanie przyrodą zaowocowało powstaniem cyklu "Sonetów krymskich". W Rosji utrzymywał kontakty z rosyjskimi poetami, m.in. Aleksandrem Puszkinem, Wasilijem Żukowskim oraz dekabrystami. To właśnie wtedy napisał "Konrada Wallenroda".

W 1829 roku Mickiewicz opuścił Rosję i udał się w podróż po Europie. Odwiedził m.in. Niemcy, Włochy i Szwajcarię. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego postanowił wrócić do Polski. Dotarł jednak tylko do Wielkopolski i z nieznanych do dziś przyczyn, nie przekroczył granicy.

Wielka Emigracja

Po upadku powstania listopadowego Mickiewicz dołączył do emigrującej do Paryża polskiej inteligencji. W stolicy Francji poznał swoją żonę - Celinę Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci.

Mickiewicz był aktywnym działaczem emigracyjnym: uczęszczał na spotkania, pisał liczne artykuły, przez pewien czas był nawet dyrektorem Biblioteki Polskiej w Paryżu. To właśnie wtedy napisał "Pana Tadeusza" będącego wyrazem tęsknoty za utraconą Ojczyzną. W latach 1839-1840 wykładał literaturę łacińską na Uniwersytecie w Lozannie, zaś od 1840 roku literaturę słowiańską w College de France. Ponadto żywo rozszerzał swoje zainteresowania przyrodnicze.

Fantastyka naukowa

Mickiewicz został zapamiętany przede wszystkim jako twórca romantyczny. Niewielu pamięta o tym, że narodowy wieszcz zajmował się także tym, co dzisiaj zaliczane jest do gatunku fantastyki naukowej. Mickiewicz napisał utwór pt. "Historia przyszłości", który był racjonalistyczną wizją przyszłości. Wizje przyszłości literat oparł na... filozofii oświecenia.

- Utwór może być traktowany jako prekursor fantastyki naukowej. Z owego dzieła zachowało się do dziś tylko kilka kart. Szczegóły treści wieszcz zdradził również w korespondencji z przyjaciółmi - wyjaśnił prof. Andrzej Niewiadomski w audycji "Mickiewicz - pisarz fantastyki".

Autor za namową przyjaciół sam niszczył rękopisy tego dzieła. Dlaczego? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Według wizji Mickiewicza człowiek przyszłości miał pokonać czas i przestrzeń, a nawet nawiązać komunikację międzyplanetarną. Ziemia miała zostać pokrytą siecią dróg żelaznych i statków, dzięki którym można było łatwo przemieszczać się po całym globie. Po torach miały także poruszać się… domy i sklepy zbudowane z żelaza, do których miały zostać przymocowane kółka. Mickiewicz zaprojektował także przyrządy akustyczne, dzięki którym, siedząc w domu, można byłoby słuchać koncertu w mieście i rozmów na ulicy.

- Traktat Mickiewicza wyprzedza o wiele lat chociażby Juliusza Verne’a. W przeciwieństwie do niego przewidział, że wraz z postępem technicznym zmieni się mentalność ludzi - dodał prof. Andrzej Niewiadomski.

Co jeszcze przewidział Mickiewicz? Jak zmieniłby się człowiek wraz z postępem techniki? Posłuchaj audycji "Mickiewicz-pisarz fantastyki".

Posłuchaj
19:47 O artyście jako twórcy fantastyki naukowej mówił prof. Andrzej Niewiadomski w audycji Krzysztofa Adamskiego pt. "Adam Mickiewicz - pisarz fantastyki". O artyście jako twórcy fantastyki naukowej mówił prof. Andrzej Niewiadomski w audycji Krzysztofa Adamskiego pt. "Adam Mickiewicz - pisarz fantastyki". (PR, 3.03.1987)

 

Towianizm

W 1841 roku poeta związał się z sektą moralno-religijną Koło Sprawy Bożej prowadzonej przez charyzmatycznego przywódcę Andrzeja Towiańskiego. Członkowie sekty głosili rychłe nadejście Królestwa Bożego, radykalną zmianę stosunków społecznych oraz poczytne miejsce Polski w tym procesie przemian. Krytykowali także instytucję Kościoła Katolickiego, twierdząc, że współczesna im nauka Kościoła nie pokrywa się z zasadami chrześcijaństwa. W 1844 roku, za propagowanie bonapartyzmu i towianizmu, Mickiewicz został zwolniony z uczelni.

Ostatnie lata życia

W 1848 roku Mickiewicz stworzył Legion Polski, który miał wziąć udział we włoskiej Wiośnie Ludów. Jego członkowie głosili hasła panslawizmu, uwłaszczenia chłopów, równości oraz równouprawnienia kobiet. Legion wziął udział w kilku walkach we Włoszech i Grecji, jednak został rozbity.

W 1855 roku, na wieść o wybuchu wojny krymskiej, Mickiewicz postanowił udać się do Konstantynopola, by właśnie tam utworzyć Legion Polski oraz Legion Żydowski, które miały walczyć przeciwko carskiej Rosji. Po przybyciu na miejsce zmarł nagle, 26 listopada 1855 roku. Przyczyna śmierci wieszcza nie jest znana do dzisiaj - różne wersje jako przyczynę podają udar mózgu, zarażenie się cholerą, a nawet otrucie arszenikiem.

seb/im

Czytaj także

Juliusz Słowacki – urodził się poetą, a zmarł prorokiem

Ostatnia aktualizacja: 03.04.2019 05:45
– On chciał być przewodnikiem, chciał być akceptowany, rozumiany, dostrzeżony – mówił o Juliuszu Słowackim historyk literatury prof. Andrzej Fabianowski. – Stąd też ta jego ogromna pracowitość, która przekuła się w obfitość dzieł.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Dwóch Adamów - Czartoryski i Mickiewicz

Ostatnia aktualizacja: 11.02.2017 16:00
Książę, który wierzył w szlachetność cara Aleksandra I oraz autor jednego z najsłynniejszych cytatów w historii polskiej literatury "A imię jego czterdzieści i cztery" - to dwaj bohaterowie noszący to samo imię.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Biblioteka Polska w Paryżu - wyjątkowa instytucja

Ostatnia aktualizacja: 24.11.2020 05:45
24 listopada 1838 roku podpisano w Paryżu akt fundacji Biblioteki Polskiej w Paryżu powstałej z inicjatywy Wielkiej Emigracji. Do dzisiaj to największa polska biblioteka poza granicami kraju.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Cyprian Kamil Norwid - czwarty wieszcz narodowy

Ostatnia aktualizacja: 23.05.2021 05:50
- Nie skończył formalnej edukacji, przeszedł tylko przez nauczanie domowe. Był bardzo pracowitym samoukiem. Miał rozległe zainteresowania i głęboką wiedzę na różne tematy - mówił o poecie prof. literatury Andrzej Fabianowski w audycji Polskie Radia z 2004 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Najpiękniejsza kawiarnia świata ma zostać zamknięta

Ostatnia aktualizacja: 12.06.2019 06:00
Caffe Greco w Rzymie istnieje od 1760 roku. Uznana jest za jedna z najpiękniejszych kawiarni na świecie. Na dziś, 12 czerwca, zapowiedziano ostateczną eksmisję kawiarni, co jest wynikiem decyzji sądu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Juliusz Słowacki. Wieszcz, którego nie chcieliśmy

Ostatnia aktualizacja: 04.09.2023 06:00
Pod wieloma względami miał pecha. Zanim przedwcześnie zmarł, musiał żyć w czasach, gdy gwiazdą był Adam Mickiewicz. Publiczność żądała tylko jednego geniusza. Ale w "Beniowskim" zapowiadał: "moje będzie za grobem zwycięstwo". I chyba miał rację.
rozwiń zwiń